Πολλές φορές, νιώθει κανείς πως ζούμε στην εποχή που δεν γερνάμε. Κάποιος μπορεί να το αποδώσει πρόχειρα στην αύξηση των αισθητικών επεμβάσεων, που εμφανείς σε γυμνό μάτι ή μη, δημιουργούν τελικά πρόσωπα που δείχνουν εξίσου ατσαλάκωτα στα 20 ή τα 60. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ISAPS, δηλαδή, της Διεθνούς Κοινότητας των Πλαστικών Χειρουργών, το 2022 οι αισθητικές επεμβάσεις αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 11,2%. Eγιναν δηλαδή 14,9 εκατ. χειρουργικές και 18,8 εκατ. μη χειρουργικές επεμβάσεις, αντίστοιχα. Σε βάθος τετραετίας, τα νούμερα είναι ακόμα εντυπωσιακότερα: κατά 41,3% αυξήθηκαν οι χειρουργικές αισθητικές επεμβάσεις και 57,8% οι μη χειρουργικές έως το 2022.
Αυτή είναι βέβαια μία μόνο πτυχή. Σίγουρα έχετε βρεθεί κάποια στιγμή σε κάποια παρέα που καταλήγετε να αναρωτιέστε «πώς κρατιούνται όλοι τόσο καλά για την ηλικία τους» και ότι «δεν τους φαίνεται». Εξίσου πιθανό, είναι να έχετε πέσει πάνω σε memes σαν το παρακάτω:
Πίσω από όλα αυτά, πλανάται η απορία: Τελικά, γερνάμε σήμερα και αν ναι, πώς; Αλλά και το αιώνιο ερώτημα: Είναι το γήρας κάτι που θα καταφέρουμε ποτέ να αποτρέψουμε;
Και όμως, γερνάμε
Το μόνο σίγουρο είναι πως το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες: από τα 66,8 χρόνια που ήταν η μέση διάρκεια ζωής παγκοσμίως το 2000, ο αντίστοιχος αριθμός άγγιξε τα 73,4 χρόνια το 2019, σύμφωνα με τις μελέτες του ΠΟΥ. Κάτι που μπορεί να αποδοθεί στο ευνοϊκότερο περιβάλλον και την ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Παρ’ όλα αυτά, γερνάμε στην πραγματικότητα περισσότερο, όπως σημειώνει η Εύη Χατζηανδρέου, ιατρός, διδάκτωρ Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και επιστημονική συνεργάτις του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη. «Υπάρχει το λεγόμενο “health gap”. Δηλαδή ένα κενό περίπου 9-10 χρόνων μεταξύ του προσδόκιμου επιβίωσης (δηλαδή του τέλους της ζωής) και των ετών που ζούμε με υγεία. Αυτό το κενό είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα σε προσωπικό, κοινωνικό και εθνικό επίπεδο για κάθε σύστημα υγείας. Γιατί οι περισσότερες υγειονομικές δαπάνες γίνονται στα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του ατόμου», εξηγεί. Υπάρχει, ωστόσο, επαρκής επιστημονική γνώση ώστε να τεθεί ως στόχος να κλείσει αυτή η ψαλίδα μεταξύ προσδόκιμου ζωής και υγιούς διαβίωσης, όπως λέει η επιστήμονας.
Οι «πυλώνες της γήρανσης»
Γνωρίζουμε, ότι η γήρανση είναι μια ενεργή διαδικασία που ελέγχεται από συγκεκριμένα μοριακά μονοπάτια. Το γήρας, πάντως, είναι κάτι που πολύ πρόσφατα αποκωδικοποιήσαμε. Για την ακρίβεια, πριν περίπου μια δεκαετία, όταν το 2013 ο Κάρλος Λόπεζ-Οτίν μέσα από επιστημονική εργασία του ξεχώρισε τους 9 «Πυλώνες της Γήρανσης» («Hallmarks of Aging»), οι οποίοι μόλις πέρυσι ανανεώθηκαν σε 12.
Οι 12 αυτοί αλληλοεξαρτώμενοι παράγοντες συσσωρεύονται με τον χρόνο, και ελέγχουν τον ρυθμό της γήρανσης, όπως λέει η δρ Εύη Χατζηανδρέου. Αναλυτικά, αυτοί είναι:
- Η γονιδιακή αστάθεια, που καταλήγει σε σειρά αλλοιώσεων του DNA, οι οποίες αλλάζουν μη αναστρέψιμα το περιεχόμενο πληροφοριών του γονιδιώματος.
- Η βράχυνση των τελομερών, που με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι είναι τα καπάκια που προστατεύουν το DNA μας, όπως τα μικρά πλαστικά μέρη προστατεύουν τις άκρες από τα κορδόνια των παπουτσιών μας.
- Οι επιγενετικές αλλαγές, δηλαδή οι «διακόπτες» στο DNA μας που θα ενεργοποιήσουν ή απενεργοποιήσουν μια συγκεκριμένη γονιδιακή λειτουργία (έκφραση).
- Η διαταραγμένη επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων.
- Η δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων μέσα στο κύτταρό μας που παράγουν την ενέργεια για κάθε μας λειτουργία. Με τον καιρό μειώνεται και ο αριθμός τους και η λειτουργικότητά τους.
- Η αυτοφαγία, η διαδικασία δηλαδή κατά την οποία ο οργανισμός διασπά και ανακυκλώνει τα συστατικά των νεκρών κυττάρων (ουσιαστικά, ο μηχανισμός κάθαρσης).
- Η γενικευμένη χρόνια χαμηλού βαθμού φλεγμονή, που συναντάται σε κυτταρικό επίπεδο και δεν πρέπει να συγχέεται με την κοινή φλεγμονή που γνωρίζουμε.
- Η εξάντληση των βλαστοκυττάρων, που αναγεννούν τους ιστούς στον οργανισμό.
- Η απορρύθμιση της ευαισθησίας στα θρεπτικά συστατικά.
- Η απώλεια της πρωτεόστασης, της ικανότητας του οργανισμού μας να διατηρεί την παραγωγή των πρωτεϊνών σταθερή.
- Το κυτταρικό γήρας, δηλαδή η φθορά των επιδιορθωτικών συστημάτων που έχει ο οργανισμός μας.
- Η δυσβίωση, δηλαδή, η αλλαγή της σχέσης ωφέλιμων και παθογόνων μικροοργανισμών στο έντερο μας.
Χρονολογική vs βιολογικής ηλικίας
Ολα τα παραπάνω επηρεάζουν τη λεγόμενη βιολογική μας ηλικία, δηλαδή την ηλικία στην οποία βρίσκεται ο οργανισμός μας, βάσει του ρυθμού με τον οποίο γερνούν εσωτερικά τα κύτταρά μας. Και αυτή δεν είναι πάντα ανάλογη με τη χρονολογική μας ηλικία, που αντιστοιχεί στα χρόνια μας αριθμητικά. Επομένως, το πόσο είναι κάποιος δεν λέει στην πραγματικότητα τίποτα για την κατάσταση του οργανισμού του, πόσο μάλλον το να δείχνει απλά νεότερος από τη χρονολογική του ηλικία.
Μπορεί, βέβαια, αν δείχνει νεότερος, όντως να είναι βιολογικά. «Αν προσέχει κάποιος τον εαυτό του μπορεί όντως να γερνάει πιο αργά. Η διατροφή, η άθληση, η κοινωνικότητα, οι σχέσεις, το να υπάρχει ένας σκοπός στη ζωή κάποιου, το να μην καπνίζει και να μην πίνει πολύ αλκοόλ είναι οι βασικοί παράγοντες που αν προσέξει κάποιος, μπορεί να βελτιώσει τη βιολογική υγεία», σημειώνει η Εύη Χατζηανδρέου.
Οπως εξηγεί η ειδικός, ο ρόλος που παίζουν τα γονίδια στο πώς γερνάμε αντιστοιχεί μόλις στο 20%. Το επόμενο 80% είναι στο χέρι μας και μάλιστα, η βιολογική ηλικία είναι ιδιαίτερα εύπλαστη σε κάθε στάδιο της ζωής μας. Μια ιδανική ηλικία για να αρχίσει κανείς να αλλάζει τα δεδομένα για τον οργανισμό του είναι τα 40, αλλά οι έρευνες έχουν δείξει πως ακόμα και αν κάποιος αποφασίσει στα 80 του να αλλάξει συνήθειες, μπορεί να δει το προσδόκιμο ζωής του να αυξάνεται γύρω στα 3-4 χρόνια.
Σίγουρα οι συνήθειές μας επιδέχονται βελτιώσεων. Πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ έδειξε πως οι δαπάνες περίθαλψης για τις ασθένειες που αποδίδονται σε τροποποιήσιμους παράγοντες –υψηλός δείκτης μάζας σώματος, μεταβολικό σύνδρομο, υψηλή συστολική πίεση, υψηλή γλυκόζη πλάσματος νηστείας (αντίσταση στην ινσουλίνη), χρήση καπνού και άλλοι διατροφικοί κίνδυνοι– ήταν 730 δισ. δολάρια. Αγγιξαν δηλαδή σχεδόν το 27% των συνολικών δαπανών.
Το παράδοξο πάντως, πως ενώ δείχνουμε νεότεροι, είμαστε στην πραγματικότητα πιο γερασμένοι, έρχεται να ενισχυθεί από τις πρόσφατες μελέτες, που δείχνουν αύξηση των καρκίνων σε ανθρώπους κάτω των 50 ετών. Οπως εξηγεί και η Εύη Χατζηανδρέου, οι περισσότεροι καρκίνοι είναι αποτέλεσμα γήρανσης και οι καρκίνοι εμφανίζονται σε νεότερες ηλικίες γιατί ο ρυθμός της γήρανσης σε αυτές είναι επιταχυνόμενος. Αυτό το πόρισμα βγήκε από έρευνα που συνέκρινε γεννηθέντες μεταξύ 1950-1965 και από το 1965 και μετά, με τους δεύτερους να παρουσιάζουν ταχύτερη εσωτερική γήρανση.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε φυσικά πως «η κάθε μας σκέψη μεταφράζεται σε μια βιοχημική αλυσίδα», όπως υπογραμμίζει η Εύη Χατζηανδρέου, θέλοντας να τονίσει τους διόλου ευκαταφρόνητους ψυχολογικούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν το πόσο γρήγορα γερνάμε. Ακόμα και η αντίληψη που έχουμε για την ηλικία μας και τη γήρανση αλλά και όσα ακούμε για την ηλικία μας μπορούν να μας επηρεάσουν. Είναι κάτι που έχει μελετήσει και η Μπέκα Λέβι, καθηγήτρια της σχολής της δημόσιας υγείας του Γέιλ και συγγραφέας του βιβλίου «Breaking the Age Code», που απέδειξε πως όταν ένα ηλικιωμένο άτομο ακούει θετικά σχόλια για την ηλικία του μπορεί να δει βελτιώσεις στη μνήμη, την αρτηριακή του πίεση και τον καρδιακό ρυθμό του. Αντίθετα, σε αρνητικούς χαρακτηρισμούς μπορεί να αντιδράσει με απώλειες στη μνήμη και υψηλά επίπεδα στρες.
Θα γίνουμε Μπέντζαμιν Μπάτον;
Εχουμε δει όμως και ακραίες προσπάθειες μείωσης της βιολογικής ηλικίας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του Μπράιαν Τζόνσον. Ο 46χρονος Αμερικανός επιχειρηματίας έχει αφιερωθεί σε απόλυτο βαθμό στην αντιστροφή της βιολογικής του ηλικίας, μέσα από ένα –ιδιαίτερα κοστοβόρο– σύστημα τρόπου ζωής και διατροφής που έχει αναπτύξει και βαφτίσει «Blueprint». Είναι «ο πιο μετρημένος άνθρωπος στην ιστορία» («the most measured man in human history») όπως τον χαρακτήρισε σε παλαιότερο προφίλ του το αμερικανικό Vice και όχι άδικα. Οι μετρήσεις που κάνει εμμονικά έχουν δείξει πως η βιολογική ηλικία των οργάνων του κυμαίνεται μεταξύ των 20 και των 37 χρόνων.
Η φαρμακολογία έχει κάποια απάντηση σε όλα αυτά; Η Εύη Χατζηανδρέου επιβεβαιώνει πως έχουν αναπτυχθεί φάρμακα, που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο στάδιο των κλινικών μελετών, και μπορούν να επιβραδύνουν τη γήρανση.
Το εντυπωσιακότερο (ή και τρομακτικό) όμως είναι ότι μια μέρα, μπορεί να έχουν βρεθεί τα φάρμακα ή οι παρεμβάσεις που θα μπορούν κιόλας να αναστρέψουν τη γήρανση. Ο Ιάπωνας Σίνια Γιαμανάκα άλλωστε έλαβε το 2012 το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψη έξι παραγόντων που μπορούν να φέρουν τα κύτταρα σε μια νεότερη μορφή τους. Τα Altos Labs –στα οποία έχει επενδύσει και ο Τζεφ Μπέζος– δουλεύουν πάνω στην πατέντα που θα μας κάνει να γερνάμε αντίστροφα, αν και για την ώρα ψάχνουν τους συνδυασμούς που μπορούν να αποδώσουν. Οπως εκτιμά πάντως η Εύη Χατζηανδρέου, «σε 20 ή 30 χρόνια όμως, μπορεί αυτό να συμβαίνει». Και τότε το «φαίνεσαι νεότερος» θα έχει απόλυτα λογική εξήγηση.
